اعتبارگیری، عدم رعایت نرخ سود سپرده‌ها، وضعیت ترازنامه بانک‌ها و چندین موضوع مهم دیگر در نظام بانکی کشور، ضرورت اتحاد استراتژیک بانک‌ها را دوچندان می‌کند. نظام بانکی ما نیازمند اتحاد استراتژیک و مهم‌تر از آن، پایبندی به این اتحادهاست.

ماهنامه عصر تراکنش / تغییرات خدمات و محصولات بانکی در چند سال اخیر به‌قدری زیاد شده که باعث شکل‌گیری یک فضای رقابتی سنگین بین بانک‌های کشور و در نتیجه آن، صرف شدن حجم زیادی از توان بانک‌ها بر سر این رقابت شده است. اتحاد استراتژیک موضوعی است که بانک‌های کشور می‌توانند همکاری بسیار نزدیکی با یکدیگر در زمینه ارتقای بیشتر خدمات و محصولات خود داشته باشند. در میزگردی که در هشتمین همایش بانکداری الکترونیک و نظام‌های پرداخت با حضور ابوالقاسم رحیمی انارکی، مدیرعامل بانک مسکن؛ محمد بیگدلی، مدیرعامل بانک ملت؛ جلال رسول‌اف، مدیرعامل بانک آینده؛ علی دیواندری، رئیس پژوهشکده پولی و بانکی؛ ناصر حکیمی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی و با مدیریت جلسه توسط حامد قنادپور، مدیرعامل شرکت ارتباط فردا برگزار شد، درباره مفهوم این کلمه، دلایل الزام شکل‌گیری اتحاد استراتژیک و نمونه‌هایی از این اتحاد در بانک‌های کشور صحبت شد.

قنادپور در ابتدای میزگرد «اتحاد استراتژیک بانک‌ها» با اشاره به اینکه عرصه رقابت، عرصه پیچیده‌ای است و کار اصلی بانک‌ها تجهیز منابع و مدیریت حساب‌ها، تخصیص منابع یا وام‌دهی و پرداخت است، گفت: «حتی در حوزه‌های رقابتی، زمان‌هایی وجود دارد که بانک‌ها، شرکت‌ها و در کل مجموعه‌ها به شکلی با یکدیگر در تعامل هستند، ولی در حوزه‌هایی که حوزه رقابتی بانک‌ها نیست؛ مانند حوزه بانکداری الکترونیکی و زیرساخت، می‌توانیم شاهد اتحاد استراتژیک بانک‌ها باشیم.»

 

مفهوم و مزیت‌های اتحاد استراتژیک
جلال رسول‌اف در این میزگرد درباره مفهوم کلمه اتحاد استراتژیک توضیح داد: «اتحاد استراتژیک سال‌هاست در صنعت‌های مختلفی مطرح شده و از دهه ۱۹۷۰ این موضوع شروع شد. ازلحاظ تعریفی، زمانی که دو شرکت یا بیشتر در موضوعی با یکدیگر توافق می‌کنند و در آن مسئولیت و تفکر مشترکی ایجاد می‌کنند، مقدمه‌ای برای اتحاد استراتژیک شکل می‌گیرد.»

به گفته مدیرعامل بانک آینده، اتحاد استراتژیک از زمانی شکل گرفت که بازار با رویکردهای جدی تغییرات مواجه شد و هدف از آن نیز استفاده از توانایی‌ها و قابلیت‌های طرفین برای همه اعضاست تا بتوانند یک مزیت رقابتی را برای کل اعضای آن اتحاد فراهم کنند. اتحاد استراتژیک درواقع راه‌حلی برای عدم تعیین تکلیف محیط نسبت به یک بنگاه است. رسولاف درباره برخی از مزیت‌های اتحاد استراتژیک گفت: «عملا مجموعه اعضای اتحاد با به اشتراک گذاشتن دانش و تجربه‌های خود، سعی می‌کنند ریسک را توزیع دهند؛ بنابراین یکی از مزایای اتحاد استراتژیک توزیع ریسک بین اعضاست. چابکی بیشتر در ارائه خدمات و گسترش دسترسی نیز ازجمله مزایای آن است.»

او همچنین به تغییرات تفکری که درباره اتحاد استراتژیک در سه دهه اخیر شکل گرفته، صحبت کرد و گفت: «در دهه ۷۰ میلادی، موضوع کارا کردن محصولات در میان بود. در دهه ۸۰ اما بحث این بود که بنگاه‌ها چگونه از طریق اتحاد استراتژیک جایگاه خود را در بازار تثبیت کنند و درواقع صرفه‌جویی به مقیاس به وجود آید، اما از دهه ۹۰ به بعد، بحث به خدمت گرفتن ظرفیت‌ها و شایستگی‌ها در این مفهوم شکل گرفت.»

 

اتحاد استراتژیک بانک ملت با بانک مهر اقتصاد
به گفته بیگدلی، مدیرعامل بانک ملت، اتحاد استراتژیک در بانک‌های کشور تا به امروز شکل نگرفته، ولی امروزه بیش از هر زمان دیگری بانک‌ها به آن نیاز دارند؛ چراکه فضای رقابتی بین بانک‌ها بسیار سنگین است و تغییرات پی‌درپی در خدمات و محصولات بانک‌ها، وجود این اتحاد را الزامی می‌کند و اگر این اتحاد ایجاد نشود، باعث افزایش هزینه و بهای تمام‌شده خدمات و محصولات می‌شود.

مدیرعامل بانک ملت در این میزگرد به همکاری این بانک با بانک مهر اقتصاد اشاره کرد و از آن به‌عنوان نمونه‌ای از اتحاد استراتژیک نام برد و گفت: «در این اتحاد دو کار انجام شد؛ نخست اینکه ما امکانات خزانه‌داری، ازجمله نقل‌وانتقال مالی و تامین وجه نقد را در سراسر کشور در اختیار داریم که بانک مهر اقتصاد با ما توافق کرده و با هزینه‌ای اندک ما این کار را برای او انجام می‌دهیم و از سوی دیگر این بانک از سوئیچ بانک ملت استفاده کرده و بدون ایجاد کانال‌های مجزا، برای مشتریان خود اقدام به ارائه خدمات می‌کند که در نتیجه بهای تمام‌شده محصول هر دو بانک کاهش پیدا کرده است.» بیگدلی همچنین به اتحاد بانک ملت با دو بانک دیگر اشاره کرد.

 

ضرورت اتحاد استراتژیک بانک‌ها
سپس ابوالقاسم رحیمی انارکی، مدیرعامل بانک مسکن در پاسخ به این سوال که چه ضرورتی را برای اتحاد استراتژیک بانک‌ها در حوزه فناوری می‌بیند، گفت: «با توجه به وضعیتی که در شبکه بانکی کشور حاکم است و بانک‌ها در حوزه‌های مختلف هزینه‌های زیادی را متحمل می‌شوند و در مقابل نیز نمی‌توانند درآمد مناسبی داشته باشند که این موضوع باعث تضعیف بنیه مالی بانک‌ها می‌شود، دیگر موضوع اتحاد استراتژیک، یک انتخاب نیست و برای تمامی بانک‌ها به یک ضرورت تبدیل شده است.»

به عقیده انارکی، اتحاد استراتژیک بانک‌ها در کشور در حال حاضر به‌صورت گسترده انجام نخواهد شد؛ چراکه باید در این باره فرهنگ‌سازی و یک تفاهم و فرهنگ مشترک در این زمینه در بانک‌ها شکل گیرد. او گفت: «بانک‌ها در سال‌های قبل رقابت‌های شدیدی با هم داشتند که توانشان را تقلیل داده، ولی برای اجرایی شدن این سیاست، بانک‌ها باید به فرهنگ جمعی برسند.»

 

میزان آمادگی شبکه بانکی برای اتحاد استراتژیک
دیواندری نیز در این میزگرد درباره میزان آمادگی شبکه بانکی برای تحقق اتحاد استراتژیک صحبت کرد. به گفته او، نظام بانکی ما بیش از هر زمان دیگری به اتحاد استراتژیک نیاز دارد. رئیس پژوهشکده پولی و بانکی در این باره گفت: «اکنون زمانی است که ما تحت تاثیر فشارهای مالی ساختاری و ترازنامه‌ای قرار داریم و با توجه به فشار هزینه‌ها در ترازنامه‌های بانکی، بیش از هر زمانی احتیاج داریم که از هزینه‌های نابجا جلوگیری کرده و فشار را به سپرده‌گذاران منتقل نکنیم. ما حتی در اینکه نرخ سود را در حداقل قانونی نگه‌داریم، به این اتحادها احتیاج داریم.»

به گفته دیواندری، در حال حاضر مدیریت هزینه برای نظام بانکی جدی شده و به همین دلیل نیاز به اتحاد استراتژیک وجود دارد و باید از رقابت‌های مخرب جلوگیری کرد؛ چراکه باعث خسران نظام بانکی می‌شود و هیچ برندهای در این بین وجود نخواهد داشت.

رئیس پژوهشکده پولی و بانکی با اشاره به اینکه بانک‌های کشور هنوز نتوانسته‌اند با یکدیگر به‌خوبی همکاری داشته باشند و تجربه‌های نظام بانکی در اتحاد استراتژیک مثبت نبوده، گفت: «وام سندیکایی یکی از مسائلی است که در دنیا حل شده، اما ما همچنان در سیستم بانکی در این حوزه مشکل داریم. همچنین برخی از مسائلی که در صنعت بیمه کشور به‌راحتی انجام می‌شود، در صنعت بانکداری مانند بردن آب در سربالایی است و بسیار سخت است. این موارد اشکالات جدی هستند که در نظام بانکی کشور وجود دارد. راهکار این مشکل نیز حاکم شدن یک تفکر جدید در صنعت بانکی است تا از فشارهای مالی ترازنامه‌ای بکاهد و از هزینه‌های بی‌مورد نیز جلوگیری کند.»

 

صحبت از اتحاد استراتژیک زود است
ناصر حکیمی، معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی در پاسخ به این سوال که رگولاتور در حوزه بانکداری الکترونیک در این زمینه چگونه فکر می‌کند، گفت: «صحبت از اتحاد استراتژیک اکنون زود است؛ چراکه ما حتی اتحاد حرفه‌ای نیز نداریم. اوضاع ما در این زمینه خوب نیست و اگر فکری درباره آن نکنیم، سرانجام خوبی نخواهد داشت.»

حکیمی ایجاد ذهنیت تمامیت‌خواه در سازمان‌های مختلف را از مشکلات نظام بانکی عنوان کرد و توضیح داد: «ما همه‌چیز را در داخل سازمان خود می‌بینیم و به دنبال آن هستیم که آنچه ما می‌خواهیم، اتفاق بیفتد؛ اما ما به دنبال آن هستیم که بانک‌ها در ابتدا بتوانند برای منافع مشترک، تصمیم یکسانی بگیرند، اما این در صورتی است که ما حتی در مورد موضوع کارمزدها هم به یک نظر مشترک نرسیده‌ایم.»

معاون فناوری‌های نوین بانک مرکزی با اشاره به ترازنامه بانک‌ها گفت: «ما در بانک‌ها دیگر وضعیت دهه ۸۰ را نداریم که بخواهیم خیلی راحت هزینه کنیم؛ در حال حاضر سر بیخ هستیم و ازنظر سودآوری میلیمتری حرکت می‌کنیم و وضعیت ترازنامه‌های بانک‌ها خوب نیست، بنابراین اکنون زمان آن است که این اوضاع را بهبود بخشیم.»

به گفته حکیمی، هیچ اشتراک منافعی بین بانک‌ها وجود ندارد و یکی از دلایل آن نیز متفاوت بودن اهداف بانک‌هاست. زمانی که اهداف بانک‌ها با یکدیگر فرق می‌کند، تصمیم‌ها نیز متفاوت می‌شود؛ در نتیجه تا زمانی که اتحاد حرفه‌ای وجود نداشته باشد، اتحاد استراتژیک نیز معنایی نخواهد داشت.

 

اتحاد استراتژیک بانک آینده، ملی و ملت
رسول‌اف همچنین به موضوع بانکداری باز اشاره کرد و آن را حوزه‌ای دانست که بانک‌ها می‌توانند وارد آن شوند و با یکدیگر اتحاد داشته باشند. او در این باره گفت: «بانکداری باز حوزه‌ای جدی است که بانک‌ها می‌توانند وارد آن شوند؛ چراکه این موضوع شرکای غیربانکی دارد و انگیزه بانک‌ها در این قسمت به دلیل وجود شرکای غیربانکی برای اتحاد نسبت به کارهایی که بانک‌ها مستقیما با یکدیگر در ارتباط هستند، بیشتر است. همچنین موضوع بلاکچین موردی است که بانک‌ها می‌توانند به‌سرعت با یکدیگر به یک اتحاد استراتژیک برسند.» مدیرعامل بانک آینده همچنین خبر از شکل‌گیری اتحاد استراتژیک بین بانک‌های ملی، ملت و آینده در حوزه تجاری‌سازی پلتفرم‌های بانکداری الکترونیک داد.

 

ایجاد یک نهاد صنفی مشترک
رئیس پژوهشکده پولی و بانکی درباره تبیین راهکارهای کاربردی برای اتحاد استراتژیک بانک‌ها به سه مورداشاره کرد و توضیح داد: «موضوع اول اینکه باید اتحاد استراتژیکی بین کانون بانک‌های خصوصی و شورای هماهنگی بانک‌ها ایجاد شود و یک نهاد صنفی مشترک تشکیل شود که از قدرت بالایی برخوردار باشد. در کشورهای دیگر کانون بانک‌ها خیلی قدرت دارد که می‌تواند کمک‌کننده و گامی به جلو باشد. دوم اینکه، بانک مرکزی باید حمایت‌های خود را ادامه دهد و یکسری اتحادهای استراتژیک را به‌ویژه در حوزه فناوری اطلاعات و خدمات پرداخت و زیرساخت‌ها هدایت کند. سوم، اتحاد استراتژیک باید در دستور کار بانک‌ها قرار گیرد و یکی از اعضای هیات مدیره هر بانک به این امر اختصاص یابد و چهارم اینکه گزارش دهی فعالیت‌های بانک مرکزی و بانک‌ها در این حوزه باید به شکل مطلوبی صورت گیرد.»